Dünyadaki gelişmeleri mutlaka yazmak gerekir. Ülkemizdeki bilgisizlik ve konuları yanlış kullanma nedeniyle, olan gelişmeler bazen tam tersi sunularak siyasal prim yapıldığı hep yaşanarak ısbatlandı. Bu nedenle uluslarası gelişmeler sık sık yazılmaktadır. Özelikle sol ile ilgili sağ eksene oturtulup sınıfsal özden koparılıp emperyalist çıkarlı kulanılması da benim gibileri sosyalist bakımdan önemli aşamalarıda yazma zorunda brakıyor. Çarpıtma ve yalanlaştırıp malzeme yapma alışkanlıkla cihalete oynama sonucu solun sağ gibi sunulması veya sol bilgilerle sağ pratik yapma ikilemleri hep ola geldi. Bu anlayışla son günlerde konuşulan Brezilyadaki Lula deneyimi oldukça çeşitli çevrelerce konuşulmaktadır. Bu hafta hem genel hemde sosyalist bakımdan önemli bu liderin ne yaptığını ve hangi ortamda buna yöneldiyini yazacam.
Brezilyada seçimler yapılıyor. İlk turda yeni lider belli olmadı. Belli olan artık Lulanın yeniden seçilmeyeceyi oluyor. Ülkesini konuşulur ve dikate alınır kılan B Lulanın yaptıklarının bilinmesi oldukça önemlidir. Sermaye çevresi kendi gözüyle lideri taktim ederken, aslında özü yine sistemci olan ama makyajını “liberal sol” yapan kesimlerde sanki önemli malzeme bulmuş gibi kendilerine örtü yaparak kullanma çabalarındadır. Onun için konuyu anlatmak şart: Önce de Lulanın nasıl bir ülke alıp şimdiye taşıdığını anlamaya çalışacam.
Brezilya denilince benim gibi beleyi silinmeyen kesimelr için, seksenlerde neoliberal siyasetlerin en iyi uygulatılan ülke akla gelir. Bize piyasa modeli denilirken örnek gösterilen ülkelerden en önemlilerinden Brezilya oluyordu. Özeleştirmeleri, yabancı sermaye direk açılımları, İMF poletikalarının en iyi uygulandığı, emekte esnekleşme ve kamusal hizmetlerin daraltılması hepsi Brezilyada birer birer yapılıyordu. Neoliberal iyi laboratuvar oluyordu.
Lula böyle bir ülke miras alıyordu. Nitekim yaratılan yıkımlar sonucu doksanlarda sivil geçişte Brezilyada muhafazakarlar öne çıkamadı. Üçüncü yola kayan sosyal demokratlarla, daha solda işçi partisi siyasal iki güçlü parti oluyordu. Doksanlarda Klinton ve Bleyır destekli üçüncü yol üçüncü parti olarak Brezilyada seçildi. Ancak erken çöken üçüncü yolun etkisi sonucu ikibinlerde bu kez seçimi işçi partisi aldı. Sendikacı Lula da devlet başkanı olarak yönetime oturdu.
Lula yönetime gelirken tam bir neoliberal Brezilya alıyordu. Güçlü sermayesi, mafyası ve esnek emekli Brezilya oluyordu. Piyasa modeli o denli gelişti ki kamusal anlamda hiçbir olgu kalmamış gibiydi. Ama büyük yoksuluklar ve dengesizlikler vardı. Lula böyle Brezilya alırken, devrim deyil halk hükümeti olduğunu daha işin başında belirtiyordu. Çünkü neoliberal o denli sermaye denetimle her şeyi satın aldı ki, örgütsüz mafyalı ve yoksullarla dolu bir yapıyla karşı karşıya kalıyordu. Amacını “neoliberal yıkımı engeleme ve sosyal poletikalarla adımlar atma olarak” koydu
2 Dönem seçilen Lula’nın dez avantajları da çoktu. Devletin gücü ortadaydı. Nitekim seçildikten sora 2 önemli danışmanı ödürüldü. Mafyalar daha önemli eylemler yaptı. Yolsuzluklar kendi yandaşlarını dahi etkiliyordu: En önemli diyer ayakta parlementoda sayısal çoğunluk olmadığı için, her yasayı geçirmesi kolay olmuyordu. Bunlara elbet yabancı sermayenin ekonomik etkisi de eklenince işlerin kolay olmadığı ortadadır.
Lula önemli bir dengeyi de sağladı. Hani bildik bir çok sol adına gelip önce toplumsal örgütleri susturma olaylını yapmadı. Tam aksi sosyalist sol örgütlerin muhalefetine ve tabansal eylemlerle denge kurmasına ihdiyacı vardı. Böylelikle sermaye direnci ve toplumsal muhalefet talepli karşıt hareketle bazı konularda kendine kullanma imkanı verdi. Bir anlamda sermayenin direncini adeta toplumsal talebin gücüyle önemli engelleri aşmada yardımcı oldu. Bizdeki gibi hiç olmayan ikili denklem siyaseti oluyordu.
Lula kendi dönemini tamamlarken şu konularda adımları görüldü. Ülkede yoksulukla mucadelede bazı önemli adımlar attı: 60 yaşının üsütnde olan herkese üçret verilmesini sağladı. Özelikle sosyal sigortalarının kalan kısmının özeleştirilmesi durduruldu. İlaç tekelleri ile olan uluslar arası mücadele sonucu, halkına daha ucuz ve bazı alanlarda bedava ilaç sağlama olanağına ulaştı. Kısmi toprak reforumu yapıldı. Mafyalar ve yolsuzluklarla mücadele etti. Kendine yakın demeden yolsuzuk bataklıklarına giren kesimlere acımadı. Bunlar iç politikada bazı adımalar oluyordu
Uluslar arası alanda ilk önemli adımı İMF ile olan ilişkileri kesmesi ve yeni program uygulamaya koymaktı: Nitekim Son krizde Brezilya eskiden İMF borcu alırken, borç veren ülke olarak ayni örgüte borç verdi. Latin Amerika ekseni kurma amacıyla diyer sol halk hükümetlerle çabalar gösterdi. Çin Hindistan gibi devletlerle yeni yörünge oturtmaya çaba gösterdi. Amerikan tekelleriyle ilaçtan tarıma bir çok konuda uluslar arası hukukta hesaplaşıp kazandı. Yeri geldikçe bağımsız siyasetle son iran olayında ara bulucu oldu. Ülkeyi önemli ekonomik siyasal güç konuma taşıdı. Yaptıklarıyla adeta sermaye çevrelerince dahi beyenilip sevilen lider diye adı kondu. Ama direk olarak sosyal politikalar ve bağımsız duruşlar sergilesede neoliberal yapıyı direk deyiştiremedi. Bu nedenle yoksuuktan mafyaya hala Brezilya sorunlarla devam ediyor. Sol kesimnin eleştirisi bu noktada olurken, sağ kesim özellikle özelleştiremediyi kurumların piyasallaşmasını ve sosyal harcamaların popülist suçlamayla eleştiriler olmaktadır.
Brezilyada Lula dönemi bitti: Şimdi ikinci tur beklenmede: Kadın eski gerilacının seçilip seçilmeyeceyi merak konusudur. Ama belli olan şudur: Lulanın popilist lider çıkışını kullanmaya çalışacak çok kesim vardır. Kimisi kendine örtü bulmuş gibi yanlışlarının temizleyicisi olarak “sosyal politika” kelimeleriyle zırh yapacaktır. Kesin olan şudur: Lula kendinin de itiraf ettiyi gibi, güçlü neoliberal yapının yaratığı yıkımları sosyal siyasetlerle hafifletmeye satılan her şeyin olumsuzluklarını ayarlarla dengelemeye çalıştı. Sosyalisler ise dönüşüm olmaması ve yetersiz adımlarla toprak referomu gibi alanda daraltma yoluyla bazı adımların anlamsızlaştırıldığını belirtiyorlar. Lula dahi kabul ediyor ki yetersiz kaldı. Daha
yapılacak çok iş vardır. Ama kendine muhalefet solu da eleştirme yerine taktir ederek, “onların tabansal gücü ve eylemleri olmasa, ben bu adımları da atamazdım”. Sanırım bizdeki sol adına örgütleri hapsederek neoliberal tutsak yapanlara önemli mesaj oluyor
Kısaca Brezilya Lula dönemi şimdilik noktalandı. Bakalım bir yerlere gelen bu ülke daha neleri bize örnekleşirecektir? Bir dönem neoliberal piyasa modeliyken, şimdi de sosyal politika ayarlarla yeni konuma geldi. Futbolu siyaseti ve ekonomisiyle günlük yaşamımıza giren Brezilya yarınlarda neyi yaratacaktır?
