Müştereklerimiz, Paylaştığımız Her Şey dünyaya bakışınızı baştan aşağı değiştirecek, esin verici bir kitap. Müşterekler fikrinin temelinde ne kadar çok şeyin –örneğin suyun, internetin ya da bilginin– aslında hepimize ait olduğu gerçeği yatıyor. Bu ortaklığın kimi zaman farkında değiliz, kimi zaman da değerini bilmiyoruz.
Bu kitapta 21. yüzyılın ekonomik, siyasi ve kültürel çok sayıda meselesine müşterekçi bir anlayışla getirilen çözümler bulacaksınız. Dünyanın dört bir yanından derlenmiş bu başarı öyküleri “yapmak için düşünmek isteyen” herkese esin ve umut veriyor. Müştereklerin felsefesi çok yalın: Paylaştığımız her şey, aynı zamanda dünyayı iyi yönde değiştirebilmek için ihtiyacımız olan her şey demek. Evet, yaratıcılık ve bireysellik. Ama başkalarını hasım olarak görmeyen, kendini başkalarıyla ortaklaşa, topluluk içinde gerçekleştiren ve bundan mutlu olabilen bir bireysellik – yani, bir ağaç gibi tek ve hür, ve bir orman gibi kardeşçesine.
– Jay Walljasper
Müşterekler denen şeyin ne olduğunu uzun süre pek de anlamadım: İngiliz meraları, Boston’da bir park, üniversite binalarının içindeki öğrenci kantinleriyle falan ilgili bir şeydi. Ha, bir de evimden birkaç kilometre uzakta Calhoun Müşterekleri diye bir açıkhava alışveriş merkezi vardı.
Derken, birkaç yıl önce YES! dergisinde bir yazı okuyunca (bkz. 2. Bölüm, Jonathan Rowe’un “Asya Köylerinden ABD Anacaddelerine” makalesi) “müşterekler”in çok daha büyük bir anlamı olduğunu fark ettim. Ulusal parklardan devlet kütüphanelerine, internetten bilimsel bilgiye, özel mülkiyet olmayan, hepimizin ortak olarak yararlandığı nice şey vardı dünyada.
O sıralar Utne Reader dergisinin editörüydüm ve önümüzdeki sayılardan birinde konuya derinlemesine girmeye karar verdim. Müşterekler meselesi beni gerçek bir keşif olarak, insanın dünyaya bakışını değiştirecek bir uyanış olarak çarpmıştı. Sosyal adalet ve çevre hakları mücadelesinde, “piyasa”nın 1970’li yıllarda kapitalizm için gördüğü işlevi görebilirdi: Aşina olduğumuz konulara yeni bir ışık tutarak insanların bunları tekrar ciddiye almasını sağlayabilirdi.
Müşterekler meselesi beni şahsi olarak da yakından ilgilendiriyordu. Yazarlık hayatım boyunca uluslararası politikadan kent planlamasına, sanattan geziye her konuda yazmıştım. Peşine düşülecek yeni konuların çeşitliliğinden haz almakla birlikte, gazetecilere has umutsuz bir DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu) vakası olduğumdan endişe etmeye başlamıştım. Hiçbir alana yoğunlaşmayı beceremiyordum. Amazonlar’ın yok edilmesi konusunda her şeyi öğrenmeye ant içtiğim bir anda, tutup kuzeydoğu Brezilya’daki forró müziği konusunda delice bir meraka kapılıyordum.
İşte nihayet birleştirici bir tema bulmuştum. Müşterekler benim görev alanım olabilirdi. Fark ettim ki mahallelerini canlandıran komşu gruplarından yeniden yerel mutfaklara dikkat çeken maceracı ahçılara, beni heyecanlandıran bütün hikâyeler aynı kaynaktan geliyordu: Herkese ait olan şeylere değer verdiğimiz zaman insanların ve yerlerin serpilip geliştiğine dair derin bir inançtan.
Mesai saatleri dışındaki zevklerim de müştereklerle ilgiliydi aslında: Oğluma masal anlatmak, karımla kentin kaldırımlarında dolaşmak, cuma akşamları komşularımla yeni bira çeşitlerini keşfetmek… Kimsenin kişisel mülkü değildir bunlar; okuduğum halk hikâyesi, yaşadığımız sokak, içtiğimiz yerel biralar bizim paylaşımımıza sunulmuş kültürel donatımlardır.
Derken baktığım her yerde müşterekler görmeye başladım. Oğlumun okulda öğrenip evde yaptığı şakalar. Gün boyu oyna-
yıp durduğum İngilizce lisanı. Minneapolis’in ortasında, Utne Reader bürosunun karşısında bulunan kent parkı. İçme suyumuzu sağlayan Mississippi Nehri. Polis ve itfaiye güvencesi. Dünyayı daha iyi bir yer yapmak için uğraşan yerel, ulusal ve uluslararası yurttaş örgütlenmeleri…
Müşterekler bana hayatta neyin önemli olduğu konusunda düşünmemi sağlayan yeni yollar açtı. Devlet okulları, yaban hayatı koruma sığınakları, kan bankaları, işçi sendikaları, gençlik kayak programları, tıbbi araştırma enstitüleri, sanat müzeleri, sosyal yardım mevzuatı, blues festivalleri, bisiklet yolları ve .org’lar oluşturmak için uğraşan veya bugün tüm bunların sürmesini sağlayan nice isimsiz kahramana şükran duydum. Müştereklerin gelecek kuşaklara kalabilmesini sağlamak için ben ne yapabilirim diye düşünmeye başladım. Azizlik mertebesine ulaştığımı iddia edemem, ama artık başka insanların çöpünü topladığımı, daha çok kamu toplantısına katıldığımı, daha az şişe suyu tükettiğimi, komşularımla çeşitli projeler için işbirliğine girdiğimi iftiharla söyleyebilirim.
Müşterekler bana işimde de yeni bir yol açtı. Müşterekleri araştırırken kamusal alanların kaderiyle yakından ilgilenmeye başladım. Parkların, caddelerin, meydanların, kaldırımların, kent merkezlerinin, çiftçi pazarlarının, mahallelerin, yerel işletmelerin ve diğer bir araya gelme noktalarının toplum için ne kadar canalıcı önemde olduğunu yazmaya koyuldum. Böyle yerler toplumsal hayatlarımızın kesişme noktasıdır; arkadaşlarımızla, komşularımızla, hemşerilerimizle buralarda irtibat kurarız. 1975’ten beri insanların içinde yaşadıkları topluluğu geliştirmelerine yardımcı olan New York merkezli Kamusal Alanlar Projesi grubu PPS ile sık sık temasa geçmeye başladım. Daha sonra Utne Reader’dan ayrılıp Hollanda merkezli Ode dergisi için yazmaya başlayınca, ben de kıdemli çalışan olarak PPS kadrosuna katıldım; halen de Minneapolis’teki evimden onlar için çalışmayı sürdürüyorum.
2007’de müşterekler meselesine balıklama dalmak için bir fırsat geçti elime. Müştereklerin modern toplumdaki önemini vurgulayan bir vatandaş ağı olan On The Commons’a katıldım. Büyük bir mutlulukla yürüttüğüm görevim, mevcut sorunlara getirilen müştereklere dayalı çözümleri yaygınlaştırmak ve OnTheCommons.org sitesinin editörlüğünü, bu alanda iki önemli kitap –Silent Theft (Sessiz Hırsızlık) ve Viral Spiral (Viral Sarmal)– yazmış olan David Bollier ile birlikte yürütmek. Konuya ilgimi ilk kışkırtan kişi olan Jonathan Rowe da Harriet Barlow ve Peter Barnes ile birlikte bu organizasyonun kurucularından. On the Commons’a bu kitabı ortaya çıkartmamdaki desteklerinden ötürü şükran borçluyum.
Julie Ristau ve Ana Micka’nın birlikte yönettiği bilgili, kendini adamış ekiple yürüttüğüm çalışma sayesinde, insanların her gün bu fikirleri nasıl fiiliyata geçirdiği konusunda sayısız örnekle karşılaştım. Burada sezgilerini yeniden yayımlamama izin veren yazar ve aktivistlerden aldığım esine büyük şükran borçluyum. Bu yolculuk boyunca öğrendiğim en önemli ders şu: Müşterekler sadece bir şeylerin –doğal kaynakların, kültürel servetin, kamusal alanların– tasnifinden ibaret değil, aynı zamanda daha iyi bir yaşam ve gelecek yaratmak için başkalarıyla paylaşmanın ve çalışmanın bir yolu.
Giderek daha çok insan müştereklerin farkına vardıkça, eminim ki toplumlarımızın ve gezegenimizin geleceği için fark yaratacak sayısız inisiyatif devreye girecek.
Yardımları olmasaydı bu kitabı yazamayacağım, On the Commons’daki çalışma arkadaşlarıma büyük teşekkür borçluyum: Bu kitabın gerekli olduğuna inanan ve onu çeşitli şekillerde mümkün kılan Harriet Barlow’a, kitabın adı için esin veren ve bir sürü harika fikir sunan Peter Barnes’a, müşterekler üzerine engin bilgisini cömertçe paylaşan ve vazgeçilmez tavsiyelerde bulunan David Bollier’e, öngörüleri ve sonsuz yetenekleriyle her aşamada yardımcı olan Julie Ristau’ ya, tüm süreç boyunca duruma hâkimiyeti ve pratik zekâsıyla devrede olan Ana Micka’ya; ayrıca Alexa Bradley, Dave Mann, Brad Lichtenstein, Kathryn Milun, Jonathan Rowe ve müşterekleri temel alan düşüncenin sınırlarını sürekli genişleten herkese… Bunların yanı sıra titiz fotoğraf araştırması için Vadim Lavrusik’e, eleştirel sanat danışmanlığı için Marsha Micek’e, editöryel öngörüleri için Marc Favreau’ya ve sezgilerini ve fikirlerini yayımlamamıza izin veren herkese çok teşekkür ederim. Kitaptaki herhangi bir eksiklik veya hatadan yalnızca ben sorumluyum elbette…
Minneapolis, Minnesota
Haziran 2010
Önsöz
Müştereklere Yolculuğum / Jay Walljasper
Giriş
Müşterekler, Gelecek için Yeni Bir Hikâye Sunuyor / Bill McKibben
1 Neymiş Bakalım Bu Müşterekler?
Hakikaten Neymiş Bu Müşterekler / Jay Walljasper
Peki Nerede Buluruz Bu Müşterekleri / On the Commons
Müzede Bir Gün / Kim Klein
Komünizmin Yeni Bir Versiyonu mu? / David Bollier
2 Müşterekler Bugün Niçin Önemli?
“Asya Köylerinden ABD Anacaddelerine” / Jonathan Rowe
“Müşterekler Trajedisi” Doğru Değil / Jay Walljasper
Bize Yeni Bir İşbirliği Dili Gerek / Jonathan Rowe ve Jay Walljasper
Umursayanları Umursamak / Jay Walljasper
Müştereklerin Değeri Nedir? / Peter Barnes
“Biz”in Gücü / Julie Ristau ve Alexa Bradley
3 Günümüzden Müşterekler Hikâyeleri
Beş Temmuz / Jay Walljasper
Kuzey Philadelphia’da Yeşeren Bahçe / Jay Walljasper
Siyah Güç Yeşil Güç ile Uyumlu mu? / Marcellus Andrews
Kendime Neden İştirakçi Diyorum? / Harriet Barlow
Yerel Kahramanlar / David Bollier
Adirondack Dağları’ndaki Küçük Sinema Salonlarının
En Güzeli / D. Megan Healey
4 Ayakta Kalan Her Şey
Müştereklerin Yok Edilişinin Kısa Tarihi / Peter Barnes
Müştereklerin Kalıcılığının Kısa Tarihi / Ben Franklin
Müşterekler Amerikan Değerlerine Aykırı mı? / Jay Walljasper
Zenginlerin Yoksullara Karşı Devrimi? / Harriet Barlow
Ekonomik Güçsüzlüğümüzün Kökenleri / Ivan Illich
Özgürlük ve Herkesin Müşterekleri / Peter Linebaugh
Kadim Bir Hukuk İlkesi Bugün Her Zamankinden Daha Önemli / Mark Dowie
¡Viva la Acequia! / Paula Garcia
Yeryüzündeki Evimiz / Winona LaDuke
5 Yeni Bir Dünya Yeni Bir İktisat
Sahip Olduklarınızın Net Değeri Hakkında İyi Bir Haberim Var / Jay Walljasper
Müştereklere Yatırım Yapmazsak Ekonomi Zenginleşmez / Robert B. Reich
Google’ın Başarısı Kimin Eseri? / Chuck Collins
Kamu Mülkiyetini Tekrar Düşünme Zamanı Geldi / Jay Walljasper
Kapitalizm 3.0 / Peter Barnes
Kamu Yararına Dayalı İşletmecilik / Jay Walljasper
6 Siyasetin Yeniden İcadı
Müşterekler Şu Ânın İşidir / Jay Walljasper
Amerika’daki Ekonomik Bölünmeyi Onarma Yolunda Yeni Umutlar
/ Dedrick Muhammad ve Chuck Collins
Gezegeni Kurtarmak: Her Seferinde Bir Mahalle / Jay Walljasper
Yurttaşlık 2.0 / David Bollier
7 Fiziksel ve Sosyal Çevremize Sahip Çıkmak
Şu Dünyadaki Yerimiz / Jay Walljasper
Özel Mülk Müştereğimiz Olabilir mi? / Jay Walljasper
Latin Amerikalı Bir Belediye Başkanı, Mutluluğu Sorumluluklarından
Biri İlan Ediyor / Jay Walljasper
Sokaklarımızı Geri Alıyoruz / Jay Walljasper
İhtiyacım Olan Her Şeyi Kütüphaneden Öğrendim / Jay Walljasper
8 Gezegenimiz Biziz
Müşterekleri Koruyanlar / Robert F. Kennedy Jr.
Su Herkesin Hakkı / Maude Barlow
İklim Değişikliğine Müşterek Bir Çözüm / Peter Barnes
Vakıflaradır İtimadımız / Peter Barnes
Sağlık Hizmetlerinde Topyekûn Reform Nasıl Kazanılır? / David Morris
Özelleştirme Sağlığa Zararlıdır / David Bollier
9 Enformasyon ve Kültürün Özgürleştirilmesi
Yaratıcılığın Simyası / Brad Lichtenstein
Bilgi Özel Mülk Haline Geldiğinde / David Bollier
Onlar Olmasaydı: Bob Dylan’ın Borçları / Lewis Hyde
Kilit Enformasyon Müştereklerinin Yükselişi ve Düşüşü / David Morris
Herkes İçin Sanat / Rachel Breen
10 Müşterekleri Hayatımıza Yeniden Sokmak İçin
Neler Yapabiliriz?
Bir Müşterekler Devriminin Kıvılcımını Çakmanın
Elli Bir (Çoğunlukla) Basit Yolu / Jay Walljasper
Nasıl İştirakçi Olunur? / Julie Ristau
11 Müşterekler: Türkiye’de Mücadelenin Odağında
Paylaştığımız Her Şeyden Kurduğumuz Her Şeye:
Müşterekler / Bengi Akbulut
Anadolu’da Müştereken İş Görme Geleneği / Füsun Ertuğ
Dereler Özgür Akacak / Umut Kocagöz
Su Gaspına Karşı Su Hakkı / Akgün İlhan
Toprak: En Büyük Ortak Zenginliğimiz / Olcay Bingöl
Temel Müştereklerden Biri: Biyokültürel Miras / Füsun Ertuğ
Bir Sivil Kalkışma Öyküsü: Kordonyolu / Haluk Tekeli
Validebağ Korusu: “Adı Üstünde: Koru!” / Cihan Uzunçarşılı Baysal
Mekânın Savunusundan Müşterekleri Kurmaya Gezi Direnişi
/ Begüm Özden Fırat
Forumlardan Mahallelere Müşterekler Eylemek / Bengi Akbulut
Sonsöz:
Müştereklere Dayalı Bir Toplum Neye Benzer?
Müştereklerin Durumu, 2035 / Jay Walljasper
Müşterek Çözümler
Ligler Ligi / Jonathan Rowe
İslami Bir Gelenek / Jay Walljasper
Filipinler’de Çamaşır Günü / Jonathan Rowe
Yerli Halkları Bildirgesi / Jay Walljasper
Kuzey Dakota Halk Cumhuriyeti / David Bollier
Alaska ve Teksas Zenginliği Dağıtıyor / Peter Barnes
Her Çocuğa Bir Vakıf Fonu / Peter Barnes
Vergi Hep Bir Küfür mü Olacak / Jay Walljasper
Los Angeles’ın Yeraltı Dünyasında Umut / Sean Thomas-Breitfeld
Güller Büyüyor İspanyol Harlemi’nde / David Bollier
Detroit’in Sürprizi / Jonathan Rowe
Park Yerlerini Kamulaştırın, Şehriniz Cennet Olsun / Jay Walljasper
Hani O Küçücük Kütüphane Vardı ya / Cynthia Nikitin ve Josh S. Jackson
Akron’da Müşterekler için Kazandıran Formül / Wenonah Hauter
Bu Arazi, Topluluğumuzun Malı / Susan Witt
Pasifik Orman Vakfı / Peter Barnes
Yaratıcı Müşterekler Lisansı / David Bollier
Gazeteleri Kurtarmanın Yolları / Jay Walljasper
South Carolina’da Trajik Bir Olayla Bölünen Halkın Ortak Tarihini
Keşfedişi / Jay Walljasper
Sanatçıları Açlıktan Ölmekten Kurtarmanın Yeni Yolları / Peter Barnes
Bir Müşterek olarak 94.9 Açık Radyo / Ömer Madra
Müştereklerin Yılmaz Savunucuları
Silke Helfrich / David Bollier
Bernard Perley / Jay Walljasper
Hyde Square Çalışma Kolu / Phillip Cryan
Lawrence Lessig / David Bollier
Minnie Fells Johnson / Ben Fried
Peder Tracey Lind / Jay Walljasper
Mark Lakeman / Jay Walljasper
Rajendra Singh / Adam Davidson-Harden, Jay Walljasper
Jesus Leon Santos / Jay Walljasper
Darryl Birkenfeld / David Bollier
John Bunker / Jay Walljasper
Andrew Kimbrell / Jay Walljasper
Pat Mooney / David Bollier
DJ Spooky / David Bollier
Vel Wiley / Jay Walljasper
Müşterek Akıl
Müşterekler Toplumu Nedir? / Jay Walljasper
Neden Müşterekler, Neden Bugün? / Peter Barnes
Bu Harekete Katılmak İçin Besi Hayvanımın Olması Zorunlu mu? / Kim Klein
Müşterekleri İdare Etmenin Sekiz İlkesi / Elinor Ostrom
Afrika’dan Bakış / Korir Sing’Oei
Müşterekleri Geri Kazanmak İçin Küresel Çağrı
Gelin Toplumsal Göreneklerin Gücünden Yararlanalım / Jay Walljasper
“Kazlardan Müşterekleri Çalmak” / James Boyle
Yerli Halkların Kaynakları da mı Herkese Ait? / Jay Walljasper
Belki de Çoktan İştirakçi Olmuşsunuzdur / David Bollier
Paylaştığımız Mikroplar / Jay Walljasper
Disney Kamusal Alanı Yağmalıyor
Büyük Facebook İsyanı / David Bollier
Müştereklerin Gaspı ve Hukuk / Haluk Tekeli
Sivil Yaya Girişimi: Ve mademki Sokaklar Kimsenin Değil
Ek A: Müşterekler Listesi
Paylaşma Ruhunu Canlandıran En İyi Filmler, Romanlar,
Müzik ve Sanat Eserleri / On the Commons
Ek B: Müşterekler Sözlüğü
Acequias’tan Wiki’ye / David Bollier ve Jay Walljasper
Ek C: Kaynak Rehberi
Müşterekler 101
