Kıbrıs için önemli tehlike şu: elilerden beri türk kesimi içinde, resmi idolojik tutum, Kıbrıslı yapısal deyelrlerin ret etme üzerindeydi. Kültürel, siyasal tüm alanlarda Kıbrıs retiyesi ile Anadolulaştırma bağımlılık siyaseti adeta ateşlendi. Böylelikle ister kültürel, ister tarihi veya yaşanan güncel birçok olgu yok saydırtılarak, resmi bakışa göre geçmiş çizilip, güne idolojik çıkara göre şekillendirildi. Bu tarihin ta kendisinde de yaşatıldı. 74 sonrası oluşan koşullar ve taşınan nifusla deyişen sosyal yaşam, daha kolay yeni idolojik ihdiyaca göre de yapısal kurumsallaşma gerçekleştirildi. Ganimet ve yağma üzerinden oluşturulan ekonomik kültür gücüyle de bu beslendi. Sonuçta, gelen önemli sayıda nifus ve geçmişi de bilmeme sonucu, istenilen resmi bakışın da şekillenmesine yaradı. Her alanda olduğu gibi tarihin de istenilen gelecek siyasetine hizmet edecek şekilde yazılması da yapılıp, öğretildi. Havıza kaybı, yeni bilmeyen nifyus ve korkutma sonucu, günümüzün resmi tarihi de oluşturuldu.
Geçmiş yakın tarihimizin önemli dönemlerinde Dilirga olayları oldukça önemlidir. 4 Marg Güvenlik konsey kararlarına ret denilmesi, 16 Mart TC meclisiyle çıkarma yapma kararı alınması, bunun üzerine de Türkiyede okuyan öğrencilerin Dilirgaya gönderilmeye başlamasıyla, 64 yılında Dilirga önemli duruma geldi. Kıbrıs sorununda yaşananların ve dünyada Açerson planının gündeme gelişi de o yılın ağırlığı oldukça artı. Öğrencilerin Dilirgaya çıkıp, beş köye dağıtılmasıyla bölgede denge deyişti. Bu denklem giderek kendini hissetirdi. Öyle ki, Kıbrıs ayrışmasının merkezi adeta Dilirga oldu. Nitekim, Ağustos Türkiye müdahalesine dek geldi. Denktaşın dahi Dilirgaya çıkması tesadüf deyildi..
Girişteki başlığa gelelim: 18 Hazirana bakalım. Sıcak Haziran günü Dilirganın beş türk köyü ortasında olan rum Mevsiliye saldırı gerçekleştirildi. Kuşaatılan köy başarısızlık saldırısıyla Dilirga tarihinin de önemli dönemeci oldu. Dilirgada artan saldırılar, özellikle Aytotoroda köy yakınlığı nedeniyle, daha sıcak hissediliyordu. Önce Piyenyadaki polise yapılan saldırı, ertesi gün Mevsilinin Mansuradan Aytotoraya deniz banyosu sonrası giden öğrencilerin kurşunlanması, bu saldırıyı tetikledi. Bakıldığı zaman, dört tarafı kuşatılan ve nifusu çok az olan Mevsilinin kolayca düşeceği de tahmin ediliyordu. Alelacele kararla, dört yandan olacak saldırılar hesaplandı. 18 Haziran 64 tarihinde saldırı öğlene doğru gerçekleşti. Planın eksikliği hissedildi. Hele ilk öğrrenci şehidinin de verilmesiyle, saldırı durduruldu. Bu >Dilirgadaki Türk lehine olan durumun da bozulmasına doğru gidişin başlangıcıydı.
Nitekim, o dönemki içişleri bakanı Yorgacis olayın hemen sonrasında Mevsiliye helikopterle gidip konuşma yapar. Ardından meşur Grivasın çıktığı limandaki konuşma fırtınası eser. Bunlaar Dilirganın yeniden yeni bir savaşa doğru gidişatının tehlikelerini belirtiyordu. Dilirgadaki Türk köylerinde ise başarısızlık hayal kırıklığı esiyordu. Yetmiyordu. Bölge komutanı ile bazı öğrenciler arasında da sorunlar çıktı. Nitekim, bölge komutanı sandala binip Türkiyeye gider. İdari boşluk da ta 1 ağustosa dek sürdü. Aliriza Buruşkanın bölgeye çıkmasıyla boşluk giderildi. Ama, gereken tetbirleri de rumlar alıp saldırıya hazır hale geldiler.
Ekleyelim: birçok belgeye göre, Grivasın adaya çıkışına Türkiye de onay verdi. Tıpkı Açerson planını kabullendiği gibi. Grivasın adaya solu ezmek amacıyla çıkması konuşulurken, tam aksi Kıbrıs iki yanlı çatışmalarda direk rol alan faşist general olarak ismini yazdı.
Görüldüğü gibi, 18 Haziran 64 yılı Dilirga için dönüm tarihi gündür. Mevsili saldırısıyla, daha üstün durumda olan Türklerin, bu başarısılzlıkla gerileme dönemidir. Yaazılan bu tarih çloğu kesimce unutuldu. Çünkü, konuşuldukça, bazı ilişkilerin konuşulmasından da korkuluyor. Hele,kuşatılan Mevsili veya Movsili köyüne Mansuradan durmadan yardım gitme durumu hala net bilinmez. Unutmak ve sorgulamamak birçok konuyu havızadan siler. Hele de başarısızlıklar gayet kolay unutulur.
