Hafta başı Afrikadan yeniden darbe haberi uçuştu. Bu defa, darbecileri devirip, kurulan ortak geçici hükümetdeki askerlerin, sivil kanadı devirerek gerçekleşen darbe bilgisiydi. Bunun devamı şimdiden uluslarrası denklem ile iç muhalefetin drencinin nereye dek gideceği ile belirleneceği kesin. Bir anlamda, Sudan zengin ama çok krili oyunların oynandığı siyasal sahnesine yeni ekin olmasının da önemli bilgilendirme dersleriyle epey kitabın kabarmasıdır.
****
Sudan denilince, ilk önemli siyasal deyerlendirme, ülkenin sömürgesel gerçeğidir. İngilterenin sömürgesi olup, sınırları da bu katagori ilkeleriyle çizilmesidir. Ardından, bağımsızlık süreci ile birçok deneyimi yaşamasıdır. Sovyetlerin kapitalist olmayan yol uygulama süreci geçirdi. Emperyalist darbeli önce yeni sömürge kuramlı, sonra Müslüman kardeşler ordu itifaklı yönetimlerle yaşamlar düzenlenmeye çalışındı. Dış müdahalelere oldukça açıktı. Her kesimin ülkede itifakcıları vardı. Bu aradan ülkede de özellikle kuruluş döneminden, soğuk savaş işleyişine, içteki ayrılıklaırın uygulanan etnik ve özellikle otoriter ve şeryat politikaları sonucu ayrışmalar da iç savaşlar şeklinde yaşandı. Güney Kuzey Sudan veya Dafur olayları tam bir iç savaş deneyimiydi. Soğuk savaş sonrası Batı Emperyalistlerin Sudanı parçalama planı gündeme B.M. kararlarıyla gündeme sokuldu. Güney Sudan lideri solcu Goran buna karşıydı.n Ülkenin birlikte yaşamasını ve demokratik geçişle sürmesine bağlıydı. Fakat, tuhaf şekilde uçağın düşmesiyle öldü! Benzer gelişmeler Afrika kıtasında hep şüepeli oluyordu. Tam da kritik zamanda gerçekleşmesi de bu kuşkuları artırıyordu. Sonuçta, resmen iç savaş kadar, özellikle batının da dayatmasıyla yapılan referandumnla Sudan ikiye ayrıldı. Daha kanlı çatışmaların olduğu, direk israilin dahi devreye girdiği Dafor soykırım durumunda ayni tutum sergilenmedi. Sadece Sudan lideri Elbeşirin, uluslararası mahkemede yargılanma kararı alındı. Oysa Sudan ayni zamanda Amerikanın başta olmak üzere savunup da saklanması gereken liderleri de sakladı. Binladini Klintona devretmek istediğinde de kabullenilmedi. Sonra, Sudanı Binladini tutmasıyla eleştirilip bonbalandı. Böylesi çelişkilerle Sudan yakın tarihi yazıldı.
****
İki yıl önce Sudan halkı ayaklandı. Önemli bedeler ödendi. Sonuçta Cunta ve Elbeşir iktidarı çatladı. Hesaplaşma ve uzlaşma ikiliminde görüşmeler yapıldı. Kesin olan, Elbeşirin artık lider kalamayacağıydı. Kritik bir geçiş yönetimi oluşturuldu. Asker ve sivilerden olan yönetim, yeni anayasa hazırlayıp, bazı deyişikler de yapacaktı. Nitekim, yaptı da. Fakat, baştan beri hem kaybeden ordu hem de mücadele eden deyişik muhalefet memnun deyildi. Muhalefetin bir kısmı başta Sudan Komonist kesimler bu itifakın arızalı olduğunu belirtip katılmadılar. Ordu içindekiler de yargılanma korkusuyla endişeliydi. Son dönemdeki ordu kesiminden gelen engelemeler sonucu muhalefetin bir kısmı geçici yönetimin sivilerden oluşmasını, ve kararlarda hızlanmasını isteyen gösteriler yaptı. Ordu içi memnun olmayanlar da bunu fırsat haline getirip, bazı bölgelerde de sorun yaratarak tetiklediler. Böylelikle yönetim çatırdamaya başladı.
Hafta başında ordu sivil kanadı tasfiye edip başbakan temsilcisi sivil kişiyi tutukladı. Bu girişim, yeniden muahlefeti tetikelrken, ordu da karşılık veriyordu. Fakat açıklamalarda hep “yolsuzlukla mücadele ve sivil yönetime geçiş” ifadeleri ısrarla belirtilmesine karşın, kimse inanmıyordu. Dış eksenden de Afrika birliğinden bazı batı çevreler bu gelişmeyi kabullenmedi. Arap kesimlerinden pek tepki şimdilik gelmedi. Özellikle Mısır ve Körfez cepesi Sudanda oluşacak demokratik yapıdan hep çekiniyorlardı. Sudanı fetetmek isteyen ve zor zamanlarda fırsatı kulanan Türkiye belirsizlikte esnek davranır gibiydi. Bu arada Afirika dengesindeki Etopya Mısır su sorununda şimdiye dek Sudanın Mısırın yanında olması da başka gelecek belirsizliğidir.
Birkaç başka etkenle görülüyor ki Sudandaki darbenin kaderi hem iç dinamiklere hem de dış tutumlarla belirlencek. Cunta önemli siyasal hamlesini yaparken, elbet bana kimse diyemez ki “ABD gibi çevrelerin haberi yoktu” yalanını yutmam. İngiltere oyunları ile içte kulanılacak ayrımlı sorunların olmasıyla İsrail sızmaları hepsi Sudanin içinde cirit atıyor. Muhalefet de çok başşlıdır. Burada eklemeden olmaz: Sudan komonist partisinin önemli gücü vardır. Normal zamanda yapılan seçimlerde de parlementoda yer aldı. Hala sokak eylemlerinde önemli dinamiktir. Özellikle kadın hareketi ve Müslüman dışı kesimlerde de en uzlaşıcı katılıma da sahiptir. Bunlar Sudan denkleminin zenginleşen çok başlı gerçeğidir.
****
Sudanda geçici yönetimde bulunan ordu yeniden darbe yaptı. Orduyla kurulan itifakı eleştirip dışta kalanlar haklı çıktı. Çıktı da yenisi için güçleri yetecekmi. Birielri de dafurda fırsatı kulanıp benzin dökmeye başşladı. Tüm bunlar Söürgesel kurallarla oluşan Sudanın nerelere çarpacağı veya hangi yeni önemli deneyimi yaşatacağı ikilemde bulunduğunun kanıtlarıdır. İzleyelim ve öğrenelim. Yalnız, Sudanın Güneyi ayıştıran devletler şimdi o ülkedeki hala siyasal yapı kurulamaması ve açıkla mücadelede yalnız brakılma konusudnaki sesizlik önemlidir. Güney Sudanın madenlerini yutma adına Hristiyanlıkla oyun oynanırken, Güney Sudanın da zengin petrolü ile isdikrarsız yoksuluktaki iç çekişmeleri de başka bir yazının konusu olsun. Şimdilik, Sudanda çok kaynayan kazandan tek normal su olan döneme geçiş sancılarıyla darmadağınıklıkta yol aranmaya devam edilmektedir.
