Biz Türkiye seçimleri ve sonrasına, yaşanan ve devam etmekte direnen ekonomik krizleri yaşamaya devam ediyoruz. Öyle devam ediyoruz ki ne etrafımızda olanları nede dünyadaki bazı önemli kritik ders alıcı gerçekleri pek izlemeği unutuk. Bilip de önemli olanları da sıraya koyamamanın sıkıntısını da benim gibiler de yaşamaya devam etmek zorunda kalıyor. Bu konuda özellikle Latin Amerikada adeta önemli işaret veren tutumlar yaşanmaktadır. Latin Amerikanın önemli farklılığı Penbe sosyalizmin de oluşu ile bu konuda çıkan durumların daha bir öenmli hale gelmesidir. Kolonbiya ve Şili oldukça düşündürücü ve ikili tehlikelerle dolu yolda bulunuyor. Arjantin ise ön seçimlere kayıyor. Sene sonuna doğru da seçimlerle adeta yörenin önemli denklemine de oynamaya adaydır. Fakat, Şilideki son olanlar ve anayasa komisyonu kuruluş seçimlerindeki sonuçlar, bize çok alınacak ders ve dikat edilecek olguyu yeniden yeni yaşananlarla adeta kafamıza kazmak zorunda brakıyor.
Şilide son anayasa kurucu meclis oluşumu “ki bu ikincisi oluyor” ters yönde sonuç verdi. Faşist Pinoşet eylimli partinin birinci çıkması, sol blokun beklenen sayısal sonuca ulaşmaması nedeniyle ikinci kez hazırlanacak anayasa için adeta olumsuz işaretler vermektedir. Sol başkan Borek adeta sıkışmış durumdadır. Üstelik daha önceki belkide dünyanın en demokratik ve çok deyişik zengin özeliğine karşın ret edilen anayasa yaşananının da olması, işleri iyice karmaşıklaştırdı. Yeni oluşturulan anayasa kurucu meclisi son sayısal sonuçlarla deyişimden çok sağ cenahın istediği göstermelik deyişikliklerle hazırlanma olasılığı yüksek. Bu eğer halk referandumunda geçerse de Şilideki Pinoşet anayasa kaldırılması bir bahara kalacaktır. Kısa zaman sonra yapılacak seçimlerde ise Borekin durumu daha bir tehlikeğe de gireceği kesin.
Kısaca gelişmelerle olayı yeniden yaşayalım. Dört yıl önce Şilide başlayan ve eğitim reforumuyla sokağa çıkan öğrenci hareketi dinamik oldu. Ardından direnç sokakta sürdükçe, sendikalar ve gidrek muhalefet partielri de çekti. Bu hareketlilik seçimle taşlanınca da sol genç liderlerden Borek cumhurbaşkanı oldu. Bu durum Şilide devamlılık da getiriyordu. Sokak etkisiyle ayrıca yeni anayasa deyişimi için de kurucu meclis oluşturuluyordu. Burada sol kanat ve demokratik kesimler Y.78 oy alarak ezici çoğunluk oluşturdu. Devamında ilgili kurucu meclis, demokratik anayasa taslağını oluşturdu. Öyle bir demokratik anayasa ki hem yerli halklara haklar kazandırıyor, elGB kesimi ve Kürtaj düzenleyici madeler yer almaktaydı. Sendikal ile yoksulara da haklar veriliyordu. Gözlemcilerin “dünyanın en demokratik anayasası” ifadesini kulandırtan metin oldu.
Fakat, Şilide salt sol kesim yoktu. Üstelik resmi kültürleşme ve idolojik ince noktalar vardı. Kiliseden sermayeye, birçok egemen güç kırlma noktalarına yüklendi. Ülkede verilecek yerel hakların “bölünmeği,” yerli halkaların kültürel konumlarının da ulusal birliği dağıtacığı kuralını iyice kulandılar. Dine karşı olmak, kürtajla anormal durumların olacağını, anayasanın deyişmesi gerektiği, ancak tümünün deyil lafları probagandada endişeler oluşturdu. Seçenek olarak sistemin korunup daha sınırlı deyişim düşüncesini güçlü medya ve birçok kurumla birlikte yaptılar. Bu tereddütler oluşturdu. Yerli halka karşı beyaz milliyetçiliği kulanarak, kadınlara verilecek haklarla dine aykırılıktan erkek egemenliğin kaybolacağı, eş cinseler konusuyla insan olayının dejenere olacağı probagandası tutu. Özellikle bu anayasanın ret edilip de daha sınırlı düzeltmelerle sistemin daha iyi olacağı idolojik algı operasyonu kulanılan korkular ve bilgisizliklerle etkili oldu. Bir anlamda korku ve Şili bütünlüğü olayı karşılık buluyordu. Üstelik bu anayasanın ret edilmesiyle işin bitmeyip, daha sınırlı ve ülk bütünlüğünü koruyacak anayasa olanağını da sundular. Sonuçta Kurucu meclisi ezici oyla kabul eden halk ayni şekilde en demokratik denilen anayasayı da Y.62 oyla ret etmeleri ikilemi yaşandı.
Yeniden deyişim için kurucu meclis seçimini ise faşist eylimli partinin birinci olması ise Borek iktidarı için oldukça kötü uyarıydı. Şimdi bu yeni sağ eksenli meclisin nasıl bir anayasa yapacağı korkusu yaygınlaştı. Üstelik bu defa yapılacak anayasa eğer referandumda da geçerse, Şilide Pinoşet anayasası bir başka bahara kalacak. Borek elbet bunlardan etkilendi. Anayasa retiyle zaten hüküemtde bazı eski yoldaşlarını görevden alıp daha sağdan bakanlar da tayin yapması da tereddütleri artırdı. İşin daha da tehlikesi, eğer bu anayasa geçerse, saatler kala yapılacak seçimde de Şilide daha kötü sağ yönetimin gelme tehlikesi de olacak. Şimdiden Şilide yerli halklara karşı düşmanlık ve kadın hareketine kötü bakma bakışı tutma tehlikesine doğru gidiyor. Merkezi olma, genel kurallara dokunmadan bazı palyatif deyişimlerle anayasa deyişimi olması durumu Şilideki bir anlık kırılmaları da yaratması mutlaktır.
Şili hep bu tür olayları yaşadı. Sosyalizme barışçıl geçiş ve Alyendeya karşı katletme askeri darbesi, imf merkezli Neoliberalizmin ilk uygulanaya konulan ülkesi olma gibi tarihi derslerin, örnekleştiği bir ilk coğrafya olarak yaşanma gerçeği vardır. Son dönemde ise demokratik anayasa olsa da egemen hegemonya kurumsal bazı çevrelrin korutma ile bilgisizliği kulanıp nasıl ret yaptıkları dersleri de Şiliden bize dek geldi. Salt devletin hükümet olmadığını, ordunun, din kuruluşların ve sermayenin de birlikte düşünülmesi gerektiği Şiliden yeniden yaşanarak öğretildi. Korku ve deyişimin nereye dek olması durumu önemlidir. Bir de yapılan anayasanın çok geniş olması nedeniyle okunması yherine propagandayla anlaşılmak istenme paradoksunun da önemli olduğu kesin. Borek taraftarlarının bir kısmı, uzun yerine daha kısa ve anlaşılır anayasa yapılsaydı ile başlayan eleştirileri de oluştu. Ama, net olan, siyasetin sayısalık tek tipliği geçerli olmadığıdır. Siyasetin siyasal bakışı ile kültürel gerçekler birlikte anlaşılmalıdır. Emğeryalizmin psikolojik algı oyunları hala geniş hegemonya etkisini gözden kaçırmayalım. Bakalım Şilinin bu defa sağ eksenli kurucu meclisi nasıl bir Anayasa ile karşımıza geleceğini merakla bekliyorum. Tarih derslerle doluyken, onların da faşist ağırlıklı kısa madelerle hem ekleneni karşılamama ve faşist özlemler nedeniyle halk reyakson tepkisiyle ret edilme olasılığı da vardır. Şili sokakta mücadele etmeği hep gerçekleştirdi. Bu deyişim noktasına da bu gerçekle geldi.
