İranda ikinci tur başkanlıj seçimi beş temmuzda gerçekleşti. İkinci turda katılım yaklaşık Y.10 katılımla yaldı. Pezeşkiyan Y.54 cıvarında oyla kazandı. İrandaki yelpazede reforumcu eksenli lider olarak atlandırılıyor. İran sisteminde nedenli reforum yapar, tartışmalı. Fakat, iranda olan bazı gelişmelerin Türkiyede yaşatılmaması da ek okaraj ajka getşrilip, bir yerde tutulmaldur. Örneğin, iki temmuzda ikinci tur için iki lider televizyonda tartıştılar. Türkiyedeki seçim sürecini hatırlayın: brakın liderleri yanyana görmek, ayni oranda dahi yer verilmedi. Buda iranı konuşurken ki en başta bakılması gereken seçim koşulu olarak akılda kalmalıdır.
İrana seçimler yapıldı. İlk turda gereken katılım ve çoğunluk sağlanamadı. İkinci tura kalan iki lider, kozlarını paylaştı. Pezeşkiyan seçimi Y.54 cıvarında oyla kazandı. Az açıklamaları da hemen yaptı. İki noktada yoğunlaştı: kadınların örtülme konusunda değişim hamleleri gelme umudunu yaratıyor gibidir. Dış politikada yeniden görüşmelerle, ilişkileri yumuşatma politikası a aş vuracağaı kesin. Her iki konuda bazı endişeler de var. Pezeşkiyanın taleplerinden çok koşulların da kısgacı gerçeği vardır. Örneğin irandaki dini liderliğin konuya yaklaşımı veya zaten iranı şer ekseninde koyup parçalamak isteyen başta Amerika ve israilin tutumlarının da hesaba konulması koşulu önemsenmelidir.
Nitekim, iran batıyla anlaşmasına rağmen, anlaşmadan çekilen Amerikadır. Fakat, fatura irana kesildi. Yine Nğkler silah denetim anlaşması da gerçekleşmesine rağmen, vazteçip karşı hamlelere girişen Amerika İsrail iki kesimdir. Bunları da göz önünde tutmamız gerekir. Yok eskik brakırsak, salt iran eksenle batının istediği algıyla yaklaşıma düşeceğiz.
Yine de Pezeşkiyanın seçimi kazanması önemlidir. Fakat, ikili sıkışma altındadır. Bunu daha başlangıçtan bilen yeni cumhurbaşkanı da uyarısını da yaptı: eğer istediklerini yapamıyorsa, istifa edeceğini de belirti. Bu önemli söz vermedir. Fakat, belitiğim gibi, konu salt iran başkanının isteği ile olmaz. Üstelik hala Amerika ve İsrail başta olmak üzere ne anlaşmaları takıyor neden saldırılardan geri duruyor. Suikasten direk anbarto tutumları hala sürüyor. İran içinde ise molallar dini ulemasıın etkisi de tartışılmazdır.
Burada şu önemli kavşağı da belirtelim: iranda yeni dini lider seçimi de yakında olası. Pezeşkinin kazanması ve koltukta olması, nedenli yeni liderin gelmesinde katgı olur, kuşkular ve umutlarla çelişkiler içinde. Fakat, Pezeşkiyan da hem dini liderlikle sorun olmayacağını hem de batıyla uzlaşma politikasını yürütecğini belirtior. Halbuki anbargo ve baskıalr, irandan değil başta ABD politikasının irana karşı stratejik uygulamasının ağırlığı olmaktadır. Yeri geldiğinde iran tavizler dahi vermesine ve anlaşma imzalamasına karşın yine de batıyı tatmin edemedi. Buna özellikle israilin da saldırgan stratejisini de eklemek gerekir.
Yine de Pezeşkiyan kazanması iranda bazı dengelerde yanşayıcı durumlar getirmesi normaldır. Fakat, sistemi değiştirmesi mümkün değildir. Zaten çoğu muhalefet kesimi seçime dahi katılmadı. Tabi iran içinde hernekadar otoriter denecek devlet yapısıu olsa da kimliksel ve mezhepsel kırılma faylarını karşıtlar hep provalarla deehecektir. Bir anlamda iran yeniden sandıktan reforumcu denecek, ama sistem dışına çıkmayan lidere oy verdi. Bunu doğru kavramak gerekir. Kadınlar üzezerideki baskı ve gençlerin umutları ikileminde destek aldı. Daha ö nce de reforumcu liderler seçildi. Ayıredici durum, reforum denilirken sistem içi reforum tutumları anlaşılmalıdır. Sokakta yoğun protesto dalgası yaşanmasına karşın, sosyal muhalefet seçenekli değişim noktasına gelinmedi. Şimdi tekrardan oylar reforumcu sistem içi lideri seçti. Bazı konularda kesin konuştu. Devlet sistemli kurumsallaşmada ne denli gelişim olur belli değil. Üstelik dış emperyalist güçler de iranı yıkma çabalarının da olduğu öteki durum da var. bunları en azından zamanla yaşayacağız. İç konularda dini ulemanın tutumu ve dış politikada iranın dışındaki güçlerin onlara bakıştaki tutumların da dinamik veya olumsuzluk katacağı kesin. Özellikle de bölgesel Ortadoğu hegemonyasının keskinleştiği ortamda.
Kısaca, iranda halk Pezeşkiyan dedi. Ayni zamanda toplumsal muhalefet eksenli reforum isteği ortaya çıktı. Şimdi ilerde olacakların da aynası, dini lider belirleme noktasıyla daha da anlaşılır konuma gelme öngörülerine de dikat etmek gerekir. Nedenli lider seçilme seçeneği, irandaki bazı gelişmelerin de aynası olacaktır. Tabi batı ısrarla kimliksel kırılma ile Pezeşkinin Azeri kimliği ile Azerbeycanı da devreye koyup iranı parçalama hamlelerine de devam etme paranoyasını da kulanacağı kesin.
Kısaca, iranda seçimler Pezeşkiyan dedi. Başka anlamıyla, sistemde muhavazakarlık değil reforumlar ifadesi anlaşılmalıdır. Tekar edelim: sistem içi anlamında reforum denilmektedir. Özellikle örtülme konusunda bazı esneklikler olması mümkün. Dış politikada ise irandan çok batının irana bakışının daha öne çıkacağı da kesin. Bunları izleyerek yeni iran Pezeşki süreciyle yorumlamak da önemlidir.
