İktidarın son zamanlarda sık sık gündeme getirdiği esnek çalışma söylemleri gün geçtikçe yaygınlaşıyor. 4 farklı model şeklinde uygulanacağı öne sürülen esnek çalışma modellerinin -özellikle de gençler için- bazı mühendislik dallarında, “çağın mesleği haline gelen ve gençlerin alanı olan dijital alanların kullanıldığı meslek gruplarını” kapsayacağı ifade ediliyor. Bu tariflere oldukça uyan, gençlerin hali hazırda güvencesiz ve düşük ücretlere çalıştığı sektörlerden biri de dijital oyun sektörü.
Son günlerde sosyal medya üzerinden yayımlanan bir anket, dijital oyun sektörü çalışanlarının gündeminde. Pek çok gencin hayalindeki bu oyun üreticiliği ve geliştiriciliği mesleğinin mutfağındaki düşük ücretler, uzun ve esnek çalışma saatleri, maruz kalınan mobbing bu anketle ortaya çıktı. Anketi yayımlayan Oyun Üreticisi Semih Şevik ve farklı şirketlerden genç oyun üreticileri, sektördeki çalışma koşullarını Evrensel’e anlattı.
SEKTÖR GÜNDEN GÜNE BÜYÜYOR
Gaming in Turkey’in 2023’te Türkiye’deki oyun sektörüne ilişkin hazırladığı rapora göre;
- 2023’te Türkiye’nin oyuncu sayısı 47 milyon, sektörün hasılatı ise 580 milyon dolar oldu. 2022’de sektörün büyüklüğü 625 milyon dolardı. Sektör büyüklüğü dolar bazında gerilemiş olsa da TL bazında 2022’de 10 milyar 352 milyon 500 bin TL’lik sektör büyüklüğü 2023’te 13 milyar 920 milyon TL’yi buldu. Sektör reel olarak Türk lirası bazında yüzde 34.46 büyüdü.
- Türkiye menşeli Dream Games’in “Royal Match” oyunu 2023’te dünya genelinde en yüksek gelire (82.62 milyon dolarla) sahip oyun oldu. Semih Şevik’in yaptığı ankete yanıt veren üç Dream Games çalışanı ise şirketin bu olağanüstü gelirine karşılık iş-hayat kategorisinde şirkete 5 üzerinden 1 puan veriyor.
- 2023’te Türkiye dünyada en çok oyun girişimi bulunan 4. ülke, İstanbul 2. ve Ankara 4. şehir konumuna yükseldi.
- 2023’te oyun sektörü Türkiye’de en çok yatırım alan 3. sektör oldu.
- 2024 Türkiye videolu oyunlar sektörü raporu verilerine göre, ocak-haziran 2024 oyun sektörü yüzde 133 oranında büyüme sağladı.
PricewaterhouseCoopers’ın (PwC) 20022 raporundaki öngörüye göre,
- Türkiye 2021 ve 2026 yılları arasında yüzde 24.1 bileşik büyüme oranıyla en hızlı büyüyen video oyunu pazarı olacak.
- Ayrıca Türkiye Avrupa’nın oyun alanında en çok yatırım alan ülkesi.
Pazarın toplam büyüklüğü dünyada da hızla büyüyor:
- 2023’te global oyun pazarı piyasa değeri 185 milyar dolar civarında oldu. Mobil oyunlar, toplam gelirin yaklaşık yüzde 49’unu, yani 91 milyar doları oluşturdu. Bilgisayar oyunları yüzde 22’lik pazar payı ile 40 milyar dolar, konsol oyunları yüzde 29’luk dilimle yaklaşık 53 milyar dolarlık bir hacme ulaştı.
- Forbes’a göre oyun sektörünün büyüklüğü 2027’de 312 milyar doları bulacak.
- Precedence Research’e göre ise oyun endüstrisinin büyüklüğü 2023 ve 2033 arasında yılda ortalama yüzde 10.32 büyüyerek 664.96 milyar doları bulacak.
Türkiye’deki birçok dijital oyun geliştiricisi firmanın değerlendirildiği ankette çalışma ortamı, ücret ve yan haklar, iş-hayat dengesi gibi farklı kategoriler var. Anket sonuçları yayımlandığında cafcaflı ofislerin, renkli reklamların arkasındaki çalışma koşullarının hiç de göründüğü gibi olmadığı ortaya çıktı. Anketi yayımlayan Semih Şevik’in anket sonuçlarına dair Evrensel’le paylaştığı fikri şöyle: “Sektörün gerçeği mobbing ve düşük maaş ama anketi yaparken bu sorunların bu kadar yoğun olmasını beklemiyordum’’ dedi.
Ankette toplam 98 farklı oyun şirketinde çalışanlardan yanıt geldi. Ankete katılanların yüzde 72.7’si yönetimden memnun değil, yüzde 56.3’ü bu başlıkta çalıştığı şirkete 5 üzerinden 1 puan verdi. Çeşitli başlıklarda şirketine 5 puan üzerinden 1 veya 2 puan verenlerin oranları şöyle: Şirket kültüründe yüzde 63.9, yenilik ve yaratıcılıkta yüzde 63.4, kariyer gelişimine yüzde 61.2, iş tatmininde yüzde 56.3, çalışan desteğinde yüzde 55.2, ücret ve yan haklarda yüzde 53.5, iş-hayat dengesinde yüzde 49.2, ürün kalitesi ve etkisinde yüzde 47, teknolojik altyapıda yüzde 44.3, çalışma ortamında yüzde 44.3.
Ortalama ücret anketi ise özellikle işe yeni başlayanlar açısından çarpıcı veriler sunuyor. Örneğin 0-2 yıl arasında tecrübe sahibi çalışanlardan yazılımcı 46 bin, oyun tasarımcısı 30 bin, animatör 22 bin 600, 3D enviroment artist 30 bin, pazarlama ve PR’da çalışan biri ise 20 bin lira aldığını belirtiyor. En fazla girdisi olan oyun yazılımcılığında ankete göre ortalama ücret 33 bin lira.
Ankette şirkette şikayetçi olunan durumların yazılabileceği açık uçlu sorunun cevaplarında ise en sık karşılaşılan durum mobbing. Cevaplarda yok yok. Any Games’te elden maaş ödeniyor, Ela Games için bir çalışanın yorumu “Çalışmamaktan daha kötü”, Fibr Games’te ise mobbing ve istifaya zorlama var, Gamegos için yapılan yorumda ise 15 dakikalık molaların takip edildiği ve mesai saatinin olmaması anlatılıyor. MYM Games için öne çıkan şikayet ise kadınların işe alınmıyor oluşu. Multiplayer Games’te çalışan biri ise maaşların elden ödendiğini anlatarak “Çalışmamak daha onurlu” diyor. Simofun için ise fazla mesai ücretlerinin hiçbir zaman ödenmemesiyle şikayet ediliyor. Bu şikayetler birçok şikayet için uzayıp gidiyor.
SATIŞ DOLARLA, ÜCRET LİRAYLA
Beyaz yakalı işçiler arasında ücret anketi yapmak son zamanlarda popüler hale geldi. Aynı işi yapanların birbirinden haberdar olması, düşük ücret alıp almadıklarını teyit etmeleri için bir dayanışma biçimi haline gelmiş durumda. Şevik anketi düzenlerken bu dayanışmayı amaçladığını vurgulayarak “Biri bir şirkete gireceği zaman oradakilere bu iddiaları sorsun istiyorum çünkü bu sektörde birimizin başına bir şey gelse gidebileceğimiz bir yer yok” diyor.
Oyun sektöründe pazarın büyüklüğüne oranla ücretlerin düşüklüğü başlıca sorunlardan biri. Şevik durumu “Şirketler dolar üzerinden kazanıyorlar ama ödedikleri ücretler kazandıklarıyla orantılı değil. Dolar-lira sarmalı zaten malum, doların arttığı orandan daha az ücret ödeniyor’’ diye anlatıyor. Konuştuğumuz başka bir sektör çalışanı ise “Bu sektörde her şey dolar üzerinden dönüyor. Çalışan maaşları da dolar üzerinden planlanır ama bu şekilde verilmez, yarısı verilir” diyor.
“BEDAVA İŞ GÜCÜ ARIYORLAR”
Sektöre dair en büyük sorunlardan biri de ücretsiz çalıştırma. İş tecrübesi kazanmak ve sektörün içinden çevre edinebilme fırsatları öne sürülerek gençler “gönüllü çalışma” adı altında tam zamanlı ve ücretsiz şekilde çalıştırılıyor. Örneğin, 13-15 Eylül tarihlerinde gerçekleşecek olan Gaming İstanbul (GİST), Türkiye’de sektörün en büyük fuar organizasyonlarından. GİST, yaklaşık 1 ay önceden sosyal medya hesaplarında gönüllü çalışma formlarını paylaşmaya başladı. Sektörde yaşadıklarını öğrenmek için görüştüğümüz bir başka genç işçi bu nedenle yaşadığı mağduriyeti şöyle anlatıyor: “Yaklaşık bir yıl stajyer sıfatıyla tam zamanlı ve sigortasız çalıştırıldım, doğru düzgün para da alamadım. Süresi bir yıla yaklaşan stajyerlerin istifa etmesini istiyorlar. Yerine yeni bir stajyer almak için de mobbinge başlıyorlar. Stajyer ayrılmazsa zaten kendileri kovuyorlar. Dertleri para, bedava iş gücü istiyorlar.”
SİGORTA ASGARİ ÜCRET ÜZERİNDEN YATIYOR
Evrensel’e konuşan genç işçilerin aktardığına göre, oyun stüdyolarının iş mülakatlarında başvuranlardan genelde ufak bir proje tamamlaması isteniyor. Oyun tasarımcısı olarak çalışan Mustafa Said Bilir, bu başvurularda şunlarla karşılaşmış: “Başvurularımda bir sürü proje yapıp teslim ettim. Kendim yönetici pozisyona geçtiğimde fark ettim ki bu çok gereksiz, kendi yapmaları gereken projeleri başvuranlara yaptırıyorlar.”
Sigortalı çalışmayı başaranlar için de durum pek iç açıcı değil. Genç bir işçi yaşadıkları hak gasplarına dair, “Sigortayı asgari ücret üzerinden yatırıp, parayı elden vermek çok yaygın. Zamanında vermedikleri de çok oluyor. ‘Ödeme gelecek, bekliyoruz’ gibi bahanelerle zamanı geçirip duruyorlar” diyor.
Sektörden bir kadın işçi ise sık sık “Kadın oyundan ne anlar?” gibi söylemlere maruz kaldığını anlatıyor. Bu ön yargı sebebiyle kadınların iş bulmakta zorlandığını vurgulayarak sık sık toplantılara girmesi gerektiği bir işinde ‘şakayla’ karışık bir dille kendisine “Daha bıcır bıcır mı olsan?” denildiğini anlatıyor.
“EŞİTSİZLİĞE, MOBBİNGE KARŞI BİRLİKTELİĞE İHTİYACIMIZ VAR”
Çalışma koşullarına dair pek çok şey gösteren ve bu tartışmaların başlamasını sağlayan ankete katılım anonim olarak gerçekleşiyor. Şevik, “Anonim yapmasaydım kimse katılmazdı. Anonim olmadığı takdirde insanlar size düşüncelerini söylemiyor. Bunun sebebi küçük bir eleştiride zan altında kalmanız, şirketi kötülemek suçuyla davalarla karşı karşıya kalmanız. Anketteki anonim kaydını bile sildirmek isteyen oldu. Bu biraz da Türkiye’nin etkisi, insanlar haklarını savunabileceklerini düşünmüyorlar’’ diyor.
Dünyada oyun sektöründe benzer süreçlerin yaşandığını anlatan Şevik, “Dünyada şu an oyun sektöründe sendikalaşma tartışmaları yapılıyor. Bizim de sendikalaşmaya ihtiyacımız var. Ama ne sendika ne düzgün bir meslek odası ne de dernek var. Çalışanlar için ne işe yarıyorlar? Çalışanlar olarak sesimizi çıkartmazsak daha çok eziliriz. İnsanların fazla mesai ücretlerinin verilmesi lazım, mobbingden, cinsiyet eşitsizliğinden kurtulmamız lazım. Oyun yapmak isterken bunlarla uğraşıyoruz’’ ifadelerini kullanıyor.
